Ochrona własności przemysłowej w sektorze chemicznym

Wpływ na kondycję sektora chemicznego w Polsce, ale również na świecie, ma wiele czynników, jak chociażby regulacje środowiskowe, optymalizacja procesów produkcyjnych, poprawa bez­pieczeństwa, ograniczenie emisji CO2, minimalizacja odpadów, praktyki zrównoważonego roz­woju i wiele innych. Przedsiębiorcy z branży chemicznej muszą mierzyć się zatem ze znaczną ilo­ścią „bodźców”, które determinują prowadzenie biznesu. Jest jednak wspólny mianownik, który łączy wszystkie powyższe czynniki – innowacje. Rozumiane jako proces dbania w sposób świadomy i racjonalny o ochronę własno­ści intelektualnej (w najszerszym możliwym zakresie) pomagają sprostać coraz wyższym wymo­gom dotyczącym przykładowo: neutralności klimatycznej, sztucznej inteligencji czy wreszcie jak­że kluczowej dla branży, konkurencyjności.

W 2023 roku w Urzędzie Patentowym RP (UPRP) dokonano w sumie prawie 4,8 tysią­ca zgłoszeń patentowych i zgłoszeń wzo­rów użytkowych (tzw. małych patentów); udzielonych zostało przeszło 2,6 tysiąca patentów i praw ochronnych, z czego po­nad 3,9 tysiąca zgłoszeń stanowią zgło­szenia patentowe dokonane przez polskie podmioty.

Analiza ilości zgłoszeń krajowych i mię­dzynarodowych dokonywanych w UPRP na przestrzeni ostatnich pięciu lat pokazuje, że aktywność podmiotów w tym obszarze jest najniższa od 2019 roku. Dane te są dalece zastanawiające. W obliczu coraz większej ilości regulacji prawnych, wymuszających na sektorze chemicznym coraz więcej ogra­niczeń (które z założenia skutkować powin­ny zwiększoną ilością innowacji, mających wyjść naprzeciw coraz trudniejszym warun­kom prowadzenia biznesu), ilość dokony­wanych zgłoszeń w każdej z analizowanych dziedzin chemii (chemia materiałów pod­stawowych, chemia spożywcza, chemia wy­sokogatunkowych związków organicznych, chemia związków wielkocząsteczkowych, polimery, inżynieria chemiczna) jest najniż­szy od pięciu lat

W przypadku postępowań przed Euro­pejskim Urzędem Patentowym (EPO), należy zauważyć, że ogólna tendencja dokonywania europejskich zgłoszeń pa­tentowych jest wzrostowa rok do roku na przestrzeni ostatnich 10 lat. Zgłosze­nia patentowe podmiotów z Polski sta­nowią niecały 1% wszystkich zgłoszeń dokonanych w 2023 roku (671 zgłoszeń spośród prawie 86 tysięcy dokonanych zgłoszeń patentowych). Pozytywnym aspektem jest natomiast – podobnie jak w przypadku wszystkich zgłoszeń przed EPO – tendencja wzrostowa w zakre­sie ilości dokonywanych zgłoszeń EP przez podmioty pochodzące z Polski. Pocieszającymi wartościami są dane po­kazujące różne dziedziny chemii i ilość dokonanych zgłoszeń z podziałem na te dziedziny w latach 2019–2023, z których widać wyraźnie, że rok 2023 jest najbar­dziej „płodnym” w zakresie ilości doko­nanych zgłoszeń przez firmy z przemy­słu chemicznego.

Patent Jednolity i Jednolity Sąd Patentowy

Próby powstania jednolitego (unijnego) patentu oraz wspólnego sądu, którego jurysdykcja obejmo­wałaby wszystkie państwa Wspólnoty w zakresie patentów, trwały od wczesnych lat 70­ tych XX wie­ku. Struktura Unii Europejskiej od tego czasu ulegała zmianom, aby ostatecznie w 2023 roku liczyć 27 państw członkowskich. Pierwotne założenie, jakie legło u podstaw powołania instytucji patentu o jednolitym skutku (tj. patentu ważnego we wszystkich państwach UE) oraz powołania sądu do spraw patentów, zmaterializowało się 1 czerwca 2023 roku powołaniem do życia Jednolitego Sądu Patento­wego (Unified Patent Court, UPC) oraz patentu europejskiego o jednolitym skutku (Unitary Patent, UP). Powołane do życia instytucje chociaż noszą miano jednolitych, nie obowiązują jednak na całym teryto­rium Unii Europejskiej

Nie wszystkie państwa członkowskie Unii Europejskiej przystąpiły do nowego systemu (część z nich przystąpiła, lecz nie ratyfikowała stosownych porozumień międzynarodowych, część natomiast nie tylko nie ratyfikowała porozumienia, lecz w ogóle nie jest jego częścią). Wpływ na ostateczny zakres terytorialny obowiązywania Porozumienia o Jednolitym Sądzie Patentowym (UPCA) miały względy polityczne, ekonomiczne oraz historyczne. Polska nie jest częścią nowego systemu, jednak polskie podmioty system ten może dotykać bezpośrednio

Aktualnie, spośród wszystkich państw członkowskich UE, nowy system obowiązuje zaledwie w 17 kra­jach: Austria, Belgia, Bułgaria, Niemcy, Dania, Estonia, Finlandia, Francja, Włochy, Litwa, Łotwa, Luksem­burg, Malta, Holandia, Portugalia, Szwecja i Słowenia.

Powołany do życia system patentu jednolitego różni się od klasycznej, obowiązującej od lat procedury końcowym etapem. Patent europejski o jednolitym skutku różni się zatem od klasycznego patentu eu­ropejskiego, który po udzieleniu i jego walidacji w wybranych państwach stanowi wiązkę niezależnych patentów krajowych, podlegających odrębnym regulacjom krajowym i niezależnemu względem innych państw rozporządzaniu. W przypadku patentu jednolitego – Jednolity Sąd Patentowy jest organem od­powiedzialnym za unieważnienia i naruszenia, natomiast druga różnica polega na utrzymywaniu paten­tu w mocy. W przypadku standardowego patentu EP, którego ważność została uznana na wybranych przez Upraw­nionego rynkach, opłaty cykliczne za utrzymanie patentu wnosi się do urzędów patentowych wska­zanych państw, zaś w przypadku patentu EP o jednolitym skutku, utrzymywanie patentu pozostaje w kompetencji Europejskiego Urzędu Patentowego (EPO). O rejestrację jednolitego skutku patentu europejskiego można wnioskować dla dowolnego patentu eu­ropejskiego udzielonego w dacie lub po dacie wejścia w życie rozporządzenia Parlamentu Europejskie­go i Rady (UE) nr 1257/2012 i rozporządzenia Rady (UE) nr 1260/2012. Wniosek o rejestrację jednolitego skutku składa się do Europejskiego Urzędu Patentowego – musi on spełniać szereg wymogów formal­nych i merytorycznych. Korzyści zatem jakie skutkują decyzją zgłaszającego w zakresie skorzystania z nowego systemu skut­kują tym, że za pomocą jednego wniosku pokrywa się ochroną patent EP na 17 rynkach (na razie). Dane dotyczące patentu ujawniane są w jednym rejestrze, a nie jak dotychczas w wielu rejestrach krajowych. Ostatecznie wnosi się jedną opłatę za utrzymywanie patentu w mocy za poszczególne lata ochrony w miejsce kilku/kilkunastu, kilkudziesięciu czy wreszcie kilkuset (w przypadku wyboru znacznej ilości państw) opłat w różnych walutach wnoszonych do różnych państw, na które składają się honoraria pełnomocników, opłaty za publikację, opłaty za tłumaczenia, opłaty za ochronę, opłaty za pełnomocnictwa, etc.

Jednolity Sąd Patentowy (UPC), jako międzynarodowy organ sądowy powołany do rozstrzygania spo­rów dotyczących patentów europejskich, tych „klasycznych” i patentów o jednolitym skutku, ma wy­łączną kompetencję w sprawach powództw dotyczących naruszeń patentów europejskich udzielonych po dacie wejścia w życie nowych przepisów, jak również tych, które nie skorzystały z możliwości wyj­ścia z systemu (tzw. opt-­out), powództw dotyczących stwierdzenia braku takiego naruszenia oraz spo­rów o unieważnienie patentów europejskich, w tym w ramach powództwa wzajemnego. Sądy krajowe zachowują swoje kompetencje jedynie w zakresie, który znajduje się poza wyłączną kompetencją UPC. Jednolity Sąd Patentowy jest międzynarodową instytucją sądową, która stosuje prawo UE i może kiero­wać pytania prejudycjalne do Trybunału Sprawiedliwości UE.

Raport PIPC i FGGH IP

Kancelaria FGGH IP na zlecenie Polskiej Izby Przemysłu Chemicznego przygotowała raport, który dotyczy ochrony własności przemysłowej na przykładzie patentów w sektorze chemicznym w Polsce i Europie, z uwzględnieniem wpływu regulacji związanych z Jednolitym Patentem i Jednolitym Sądem Patentowym.

Szczegółowe omówienie zagadnień poruszonych w raporcie miało miejsce podczas webinaru zorganizowanego przez Polską Izbę Przemysłu Chemicznego i kancelarie FGGH IP, który odbył się 17 grudnia 2024 r. na platformie Zoom.

Pełny raport „Opracowanie dotyczące unijnego patentu jednolitego oraz jego wpływu na działalność branży chemicznej w Polsce” jest udostępniany wyłącznie do użytku Członków PIPC. Aby pobrać tę oraz inne analizy, należy zgłosić się mailowo zgodnie z wytycznymi dostępnymi na stronie: https://pipc.org.pl/publikacje/analizy-i-opracowania/.