Stanowisko PIPC ws. Planu działania dla europejskiego przemysłu chemicznego – transformacja energetyczna, innowacje i ochrona konkurencyjności

Polska Izba Przemysłu Chemicznego opracowała stanowisko w sprawie Planu działań na rzecz europejskiego przemysłu chemicznego oraz pakietu uproszczeń regulacyjnych Omnibus dla chemikaliów. Dokument zawiera kluczowe postulaty dotyczące m.in. konkurencyjności, ochrony rynku, finansowania transformacji oraz reformy ram regulacyjnych.

Na początku lipca 2025 r. Komisja Europejska zaprezentowała Plan działania na rzecz europejskiego przemysłu chemicznego oraz pakiet Omnibus upraszczający przepisy dotyczące chemikaliów. Dokument jest odpowiedzią KE na pogarszającą się sytuację konkurencyjną europejskiego przemysłu chemicznego.

Izba pozytywnie ocenia kierunkowe założenia Planu działania na rzecz europejskiego przemysłu chemicznego, w tym zapowiedzi działań wspierających instalacje strategiczne, uproszczenia regulacyjne, wzmocnienie instrumentów ochrony rynku oraz poprawę dostępności finansowania.

Jednocześnie podkreśla, że jest to dokument jedynie ramowy, w którym wskazane zostały ogólne kierunki działań bez precyzyjnego wskazania zakresu i kształtu konkretnych środków legislacyjnych, wykonawczych czy finansowych. Z punktu widzenia przemysłu chemicznego kluczowe znaczenie będzie mieć sposób przełożenia tych zapowiedzi na rzeczywiste działania oraz ich spójność z już obowiązującym otoczeniem regulacyjnym.

Odbudowa odporności przemysłowej i Sojusz na rzecz Krytycznych Chemikaliów

PIPC  przyjmuje zapowiedź utworzenia Sojuszu na rzecz Krytycznych Chemikaliów (ang. Critical Chemicals Alliance) jako dobry kierunek, jednak podkreśla, że w obecnym kształcie propozycja pozostaje ogólnikowa. Nie przedstawiono szczegółów dotyczących m.in. kryteriów identyfikacji substancji, cząsteczek i zakładów strategicznych. Nie zostały również określone formy współpracy z państwami członkowskimi, ani harmonogram działań. PIPC podkreśla, że wskazanie daty rozpoczęcia prac dopiero pod koniec 2025 r. i w 2026 r. mogą być niewystarczające wobec skali i pilności problemu, ze względu na aktualnie wstrzymywane inwestycje i zamykane instalacje chemiczne, co prowadzi do trwałego uszczuplenia bazy produkcyjnej.

Zdaniem Izby, aby Sojusz skutecznie realizował swoje cele, musi on zostać wyposażony w konkretne mechanizmy wsparcia dla przemysłu chemicznego:

1. Sojusz musi być oparty na rzetelnej diagnozie barier konkurencyjności dla sektora chemicznego UE.

Analiza ta powinna stanowić podstawę do określenia nie tylko krytycznych substancji, ale także konkretnych instalacji i zakładów produkcyjnych, których zachowanie ma kluczowe znaczenie dla bezpieczeństwa strategicznego UE. Taka ocena nie może mieć charakteru jednorazowego, lecz powinna zostać wbudowana w stały system monitorowania odporności przemysłu chemicznego w ramach Sojuszu.

2. Powinien być wyposażony w konkretne instrumenty wsparcia i elastyczne cele transformacyjne.

Dla zidentyfikowanych chemikaliów krytycznych należy opracować dedykowane mechanizmy wsparcia umożliwiające zarówno utrzymanie, jak i modernizację produkcji. Podobnie jak w przypadku infrastruktury krytycznej, instalacjom o strategicznym znaczeniu należy zapewnić:

• utrzymanie mechanizmu bezpłatnego przydziału uprawnień do emisji CO₂ jako zabezpieczenia konkurencyjności strategicznych instalacji objętych EU ETS;
• odrębne ścieżki spełniania wymogów klimatycznych;
• dostęp do specjalnie dedykowanych funduszy;
• możliwość korzystania z przyspieszonych procedur wydawania pozwoleń i decyzji środowiskowych;
• przewidywalne i przejrzyste zasady pomocy publicznej dla instalacji przemysłu chemicznego.

3. Konieczne jest zapewnienie uczestnictwa krajów i przemysłu Europy Środkowo-Wschodniej na wszystkich etapach prac Sojuszu, aby zagwarantować zrównoważone i skuteczne rezultaty.

Odmienne punkty startowe, profile produkcji i potencjały dekarbonizacyjne wymagają uwzględnienia lokalnej specyfiki przy identyfikowaniu chemikaliów o znaczeniu strategicznym. W tym celu konieczne jest zapewnienie nie tylko konsultacji, ale także realnego udziału przedstawicieli państw członkowskich i organizacji branżowych w organach doradczych i sterujących Sojuszu.

4. Należy przyspieszyć harmonogram wdrożenia Sojuszu.

Biorąc pod uwagę, że przemysł chemiczny w Europie już stoi w obliczu ryzyka ograniczenia lub zamykania produkcji z powodów ekonomicznych i regulacyjnych, środki wsparcia powinny zostać uruchomione tak szybko, jak to możliwe, we ścisłej współpracy z państwami członkowskimi i przedstawicielami przemysłu, aby zapobiec nieodwracalnej utracie zdolności przemysłowych.

5. Sojusz nie może zastępować innych inicjatyw UE, ale je uzupełniać.

Sojusz powinien pełnić rolę narzędzia koordynującego i wspierającego realizację strategii przemysłowej UE – a nie jedynie platformy dialogu lub działania symbolicznego. W związku z tym jego powstanie powinno być powiązane z konkretnym planem finansowania, ścieżką legislacyjną i określeniem relacji z innymi elementami regulacyjnymi.

Transformacja energetyczna, koszty energii i potrzeba rewizji pakietu Fit for 55

Pomimo uwzględnienia w Planie potrzeby ograniczenia kosztów energii elektrycznej, PIPC zwraca uwagę na pominięcie kwestii cen i dostępności gazu ziemnego, który dla wielu instalacji chemicznych stanowi kluczowy surowiec.

Jednym z postulatów Izby jest utrzymanie i rozwój mechanizmu rekompensat kosztów pośrednich w systemie EU ETS jako jednego z kluczowych instrumentów ochrony konkurencyjności europejskiego przemysłu energochłonnego. PIPC postuluje również o rozszerzenie listy sektorów kwalifikujących się do rekompensat, m.in. o: produkcję gazów technicznych, chemikaliów organicznych, nawozów i tworzyw sztucznych. Jednocześnie apeluje o pilną rewizję pakietu Fit for 55, który zdaniem Izby, w obecnym kształcie nie zapewnia właściwego wyważenia pomiędzy ambicjami klimatycznymi a potrzebą zachowania zdolności produkcyjnych i miejsc pracy w sektorze chemicznym. Szczególnie niepokojące jest wycofywanie bezpłatnych uprawnień do emisji dla sektorów objętych CBAM bez uprzedniej oceny skutków funkcjonowania tego mechanizmu i bez wprowadzenia środków kompensacyjnych. W pierwszym kwartale 2025 r. stanowisko Izby dotyczące konieczności rewizji wybranych elementów pakietu Fit for 55 zostało skierowane do ministerstw kluczowych dla branży chemicznej.

Izba wskazuje też na brak odniesienia do celów RFNBO, tj. 42% do 2030 r. i 60% do 2035 r., które przy obecnym poziomie rozwoju rynku, ograniczonej dostępności OZE i wysokich kosztach są w praktyce niewykonalne dla instalacji chemicznych. Izba postuluje zawieszenie celów RFNBO oraz umożliwienie państwom członkowskim dostosowania polityki w tym zakresie do warunków rynkowych i infrastrukturalnych.

Innowacje, CCS/CCU i recykling chemiczny

W stanowisku Izba podkreśla konieczność uznania roli recyklingu chemicznego za integralny element gospodarki o obiegu zamkniętym.

Wskazuje również, że technologie CCS/CCU, które są już uznane w unijnej legislacji (Net Zero Industry Act, EU ETS) wymagają stabilnego wsparcia finansowego i pełnego uwzględnienia w takich instrumentach jak taksonomia UE, zasady ESG czy definicja wodoru niskoemisyjnego, zwłaszcza w sektorach o trudnych do wyeliminowania emisjach procesowych.m.in. przemysłu chemicznego, nawozowego i rafineryjnego.

Pozytywnie oceniono zapowiedź utworzenia europejskich hubów innowacji i substytucji, przy czym PIPC zaznacza, że nowe instrumenty powinny odpowiadać realiom technologicznym i ekonomicznym branży, uwzględniając zróżnicowaną sytuację regionów przemysłowych UE.

Ochrona rynku i instrumenty wyrównawcze

Przemysł chemiczny potrzebuje skutecznych instrumentów ochrony rynku, zdolnych do szybkiej reakcji na zmieniające się warunki handlowe, zwłaszcza w przypadku importu tańszych produktów chemicznych powstających przy niższych standardach środowiskowych lub z użyciem surowców objętych sankcjami.

W związku z tym PIPC postuluje wprowadzenie dwóch nowych mechanizmów wyrównawczych, które uzupełniłyby obecnie funkcjonujące narzędzia handlowe i przeciwdziałałyby erozji konkurencyjności europejskich producentów:

• Level Playing Field Fee – adresujący lepszą pozycję konkurencyjną producentów z państw trzecich, którzy korzystają z tańszych surowców energetycznych z Rosji, od których UE odeszła (węgiel, gaz ziemny, ropa naftowa), jak również niższych standardów BHP i ochrony środowiska.
• Environmental Standards Border Adjustment Mechanism (ESBAM) – instrumentu wyrównującego koszty regulacyjne, mającego zastosowanie do produktów chemicznych wytwarzanych w krajach o niesymetrycznych (niższych) standardach środowiskowych, które nie ponoszą kosztów porównywalnych z wymogami unijnymi.

Izba apeluje również o przegląd i usprawnienie procedur stosowania istniejących instrumentów ochrony handlu, w tym ceł antydumpingowych, np. poprzez wprowadzenie tzw. „ceł łączonych” lub tymczasowych, które mogłyby być stosowane w sytuacjach nagłego załamania rynku.

Brakuje także systemowych rozwiązań chroniących producentów unijnych przed efektami obchodzenia przepisów CBAM oraz importem produktów złożonych zawierających substancje objęte wysokimi kosztami regulacyjnymi w UE. Konkurencyjność branży wymaga nie tylko nowych regulacji, ale też ich skutecznego egzekwowania wobec towarów wwożonych spoza Unii.

Finansowanie transformacji i wykorzystanie zasobów MSR

PIPC zwraca uwagę, że Plan działania odwołuje się do istniejących instrumentów finansowych UE, lecz nie proponuje nowych rozwiązań adekwatnych do skali wyzwań inwestycyjnych w sektorze chemicznym. W szczególności brakuje zapowiedzi mechanizmów wspierających finansowanie operacyjne (OPEX), które stanowi dziś jedno z głównych ograniczeń wdrażania innowacyjnych rozwiązań przez przemysł energochłonny.

W związku z tym PIPC postuluje pilne uruchomienie nowych ścieżek finansowania projektów dekarbonizacyjnych, zwłaszcza dla sektorów objętych EU ETS oraz przeznaczenie części zasobów MSR na modernizację instalacji objętych CBAM, wdrażanie technologii CCS/CCU, recyklingu chemicznego, wodoru niskoemisyjnego i autogenerację.

W ocenie PIPC niezbędne jest także uwzględnienie zróżnicowania regionalnego i zapewnienie równego dostępu do środków dla wszystkich technologii obniżających emisje – zgodnie z zasadą neutralności technologicznej.

Rewizja rozporządzenia REACH i regulacje dotyczące PFAS

Izba pozytywnie ocenia zapowiedź uproszczenia wymogów informacyjnych oraz zwiększenia przejrzystości procesów decyzyjnych w ramach rewizji rozporządzenia REACH. Jednocześnie podkreśla, że reforma REACH powinna opierać się na założeniu uproszczenia, a nie zaostrzenia przepisów. Kluczowe będzie zapewnienie przewidywalności i wykonalności obowiązków oraz umożliwienie przedsiębiorstwom planowania działalności w oparciu o stabilne i przejrzyste ramy prawne.

W stanowisku PIPC wskazała również konieczność stosowania podejścia opartego na analizie ryzyka i wykonalności w zakresie regulacji dotyczących substancji per- i polifluoroalkilowych (PFAS). Zbyt restrykcyjne podejście może bowiem doprowadzić do deindustrializacji obszarów powiązanych z zaawansowanymi technologiami i utraty samowystarczalności UE w strategicznych łańcuchach wartości.

Uproszczenia regulacyjne i pakiet Omnibus

Pakiet uproszczeń regulacyjnych Omnibus dla chemikaliów \powinien  stanowić punkt wyjścia do szerszego przeglądu unijnych regulacji, z uwzględnieniem równowagi między celami środowiskowymi a utrzymaniem zdolności produkcyjnych, miejsc pracy i inwestycji w UE.

Izba docenia propozycję wycofania przepisów dotyczących wymogów graficznych etykiet, które miały wejść w życie w 2027 r., a których wdrożenie wiązałoby się z kosztami i znacznym obciążeniem operacyjnym dla firm.

Mimo iż pakiet Omnibus nie rozwiązuje wszystkich wyzwań, stanowi przykład racjonalnego podejścia do legislacji, pokazując, że uproszczenia są możliwe i potrzebne. Wiele jego zapisów odzwierciedla szereg postulatów zgłaszanych przez PIPC, co potwierdza zasadność i skuteczność prowadzonych przez Izbę działań rzeczniczych. Podkreślono potrzebę rozszerzenia tego podejścia na kolejne regulacje, w tym dotyczące wodoru, RFNBO, RED III czy dyrektywy IED, która wprowadza obowiązek certyfikowanych systemów zarządzania środowiskowego (EMS) bez określonych progów ilościowych może prowadzić do nieproporcjonalnych obciążeń, zwłaszcza dla mniejszych instalacji.

PIPC apeluje o możliwie szybkie przyjęcie pakietu, a w razie opóźnień – o opracowanie tymczasowych wytycznych interpretacyjnych.

Podsumowanie

Plan działania pozostaje dokumentem kierunkowym, który nie przesądza jeszcze o konkretnych działaniach legislacyjnych czy wykonawczych. Zapowiedziane inicjatywy – dotyczące m.in. wsparcia instalacji strategicznych, uproszczeń regulacyjnych czy ochrony rynku – wymagają dalszego doprecyzowania i wdrożenia w ramach polityki publicznej.

W kontekście rozwiązań dla przemysłu chemicznego, które nie znalazły się bezpośrednio w Planie, Izba wyraża nadzieję, że dalsze prace Komisji obejmą m.in.:

• rewizję pakietu Fit for 55, w szczególności celów RFNBO i harmonogramu wycofywania bezpłatnych uprawnień EU ETS w sektorach objętych CBAM;
• wdrożenie realnych, operacyjnych instrumentów ochrony rynku, w tym mechanizmów Level Playing Field Fee i ESBAM;
• pełne wykorzystanie rezerwy MSR na finansowanie projektów przemysłowych;
• uproszczenie i przyspieszenie procedur pozwoleń środowiskowych dla inwestycji w tym, w recykling chemiczny, CCS/CCU, wodór i kogenerację;
• reformę REACH, która skupi się na uproszczeniu, proporcjonalności i przewidywalności – bez wprowadzania koncepcji GRA, MAF czy obowiązkowej rejestracji polimerów;
• wyważone podejście do regulacji PFAS, z uwzględnieniem przemysłowych zastosowań krytycznych i zamkniętych cykli technologicznych;
• wdrożenie pakietu Omnibus w możliwie najkrótszym czasie oraz rozszerzenie tego podejścia na kolejne obszary regulacyjne.

Kluczowe jest także systemowe włączenie przemysłu chemicznego w proces kształtowania i wdrażania polityk UE poprzez trwały dialog z branżą, który pozwoli na bieżącą ocenę skutków regulacji i korygowanie działań, które mogą prowadzić do niezamierzonych konsekwencji gospodarczych lub technologicznych.