Komisja Europejska uruchomiła Sojusz na rzecz Krytycznych Chemikaliów – postulaty PIPC

28 października 2025 r. Komisja Europejska oficjalnie uruchomiła Sojusz na rzecz Krytycznych Chemikaliów (ang. Critical Chemicals Alliance, CCA). Inicjatywa ta została zapowiedziana już w lipcowym Planie działania na rzecz europejskiego przemysłu chemicznego i stanowi odpowiedź na narastające wyzwania, przed jakimi stoi branża oraz próbę zwiększenia niezależności autonomicznej UE, w obszarze najbardziej kluczowych substancji chemicznych.

W ostatnich latach europejski sektor chemiczny mierzy się z wieloma wyzwaniami: rosnącymi kosztami energii i surowców, napięciami geopolitycznymi oraz nasilającą się konkurencją ze strony producentów spoza Unii Europejskiej. Doprowadziło to do spadku produkcji i wstrzymania działalności części zakładów chemicznych na terenie Unii.  

Dodatkowo dalsza deindustrializacja przemysłu chemicznego może wpłynąć nie tylko na utratę miejsc pracy i zmniejszenie przychodów do budżetów, ale także stabilność licznych łańcuchów dostaw.

Uruchomienie Sojuszu CCA to próba odwrócenia tych trendów, poprzez skoordynowane działania na szczeblu unijnym, mające chronić strategiczne moce produkcyjne i wspierać inwestycje w nowoczesne technologie chemiczne.

Cele i zadania Sojuszu CCA

Sojusz na rzecz Krytycznych Chemikaliów powstał, aby zwiększyć odporność europejskiego przemysłu chemicznego oraz zapewnić mu bardziej stabilne warunki rozwoju. W praktyce oznacza to skoncentrowanie się na kilku kluczowych obszarach. Sojusz CCA ma wskazać, które „chemikalia krytyczne” wymagają szczególnej ochrony i wsparcia, by europejski przemysł nie był zdany wyłącznie na import z zewnątrz. Inicjatywa ta stanowi więc element szerszej strategii wzmacniania autonomii strategicznej UE. Do głównych zadań Sojuszu należeć będzie m.in.:

• Ustanowienie kryteriów identyfikacji krytycznych instalacji i molekuł chemicznych – opracowanie wspólnie z państwami członkowskimi jasnych kryteriów pozwalających wytypować produkcje chemiczne o kluczowym znaczeniu dla gospodarki i bezpieczeństwa UE. Na tej podstawie określone zostaną strategiczne zakłady oraz substancje (molekuły) niezbędne dla funkcjonowania newralgicznych sektorów.
• Mapowanie krytycznych molekuł – stworzenie listy najważniejszych substancji chemicznych wymagających wzmocnionego monitoringu i ochrony. Zidentyfikowane „molekuły krytyczne” będą objęte ścisłym nadzorem m.in. w ramach unijnego systemu nadzoru celnego, co umożliwi wcześniejsze wykrywanie nagłych skoków importu lub potencjalnych zakłóceń dostaw. Dzięki temu przemysł i Komisja Europejska zyskają mechanizm wczesnego ostrzegania przed grożącymi kryzysami podaży.
• Koordynacja priorytetów inwestycyjnych – ukierunkowanie wsparcia finansowego na projekty kluczowe dla utrzymania i rozwoju strategicznej produkcji chemicznej. Sojusz będzie pomagał koordynować mechanizmy wsparcia UE z projektami krajowymi (w tym np. ważnymi projektami wspólnego zainteresowania – IPCEI), tak aby inwestycje trafiały w obszary o największym znaczeniu które jednocześnie poddawane są największej presji.

Realizacja powyższych zadań ma w założeniu wzmocnić odporność europejskiego sektora chemicznego i wesprzeć jego modernizację oraz inwestycje w kluczowe moce produkcyjne. Sojusz będzie adresować najpilniejsze problemy branży, takie jak ryzyko zamykania kolejnych zakładów czy zakłócenia handlowe, a także tworzyć mechanizmy pozwalające łagodzić skutki kryzysów i zapewnić długofalową konkurencyjność produkcji chemicznej w UE.

Głos branży – uwagi i rekomendacje PIPC

Polska Izba Przemysłu Chemicznego, reprezentując interesy rodzimej branży, z uznaniem przyjęła zapowiedź utworzenia Sojuszu na rzecz Krytycznych Chemikaliów jako kroku we właściwym kierunku. Izba podkreśla jednak, że aby inicjatywa przełożyła się na realne wzmocnienie europejskiego przemysłu chemicznego, musi zostać odpowiednio doprecyzowana i wyposażona w konkretne narzędzia wsparcia. W przeciwnym razie istnieje ryzyko, że Sojusz pozostanie jedynie polityczną deklaracją, która nie rozwiąże palących problemów sektora. PIPC zmapowała postulaty dot. Sojuszu, w których zwraca uwagę na kluczowe kwestie wymagające uwzględnienia:

• Przyspieszenie harmonogramu działań – zdaniem Izby obecny plan wdrażania Sojuszu jest zbyt rozłożony w czasie. Aby zapobiec trwałej utracie kolejnych instalacji w Europie, niezbędne jest natychmiastowe wdrożenie choćby pilotażowych instrumentów wsparcia dla najbardziej zagrożonych segmentów, tak szybko jak to możliwe.
• Włączenie państw Europy Środkowo-Wschodniej – dla skuteczności Sojuszu kluczowe jest zapewnienie szerokiej reprezentacji wszystkich regionów UE. PIPC podkreśla, że konieczny jest pełny udział przedstawicieli Europy Środkowo-Wschodniej, który obejmowałby zarówno przedstawicieli rządów, jak i firm w procesie decyzyjnym Sojuszu. Tylko uwzględnienie zróżnicowanych perspektyw (wynikających z odmiennych profili produkcji, kosztów energii czy wyzwań transformacji w regionie) pozwoli na wypracowanie mechanizmów skutecznych i sprawiedliwych dla całej Unii. PIPC apeluje, by głos przemysłu Europy Środkowo-Wschodniej miał realny udział w organach doradczych i sterujących Sojuszu, a nie był tylko przedmiotem konsultacji zewnętrznych.
• Konkretnie ukierunkowane instrumenty wsparcia – PIPC postuluje wyposażenie Sojuszu w zestaw mechanizmów pomocowych dostosowanych do specyfiki branży chemicznej. Dla kluczowych instalacji (np. produkujących amoniak, chlor, olefiny) powinny zostać opracowane dedykowane formy wsparcia, umożliwiające zarówno bieżące przetrwanie pod rosnącą presją kosztową, jak i długofalową modernizację. Jako przykłady wymienia się: utrzymanie darmowych uprawnień do emisji CO₂ dla strategicznych zakładów objętych EU ETS, szybsze ścieżki uzyskiwania pozwoleń środowiskowych, dostęp do specjalnych funduszy inwestycyjnych (np. z Funduszu Innowacji lub rezerwy MSR) czy bardziej elastyczne podejście regulacyjne w uzasadnionych przypadkach. Istotne jest, by wsparcie to było zgodne z zasadą neutralności technologicznej oraz uwzględniało realia ekonomiczne tak, aby nie wymuszać zamykania instalacji, które nie są w stanie natychmiast spełnić ambitnych norm emisyjnych z braku dostępnych technologii.
• Synergia z politykami UE – PIPC zaznacza, że działania Sojuszu powinny być ściśle powiązane z istniejącymi i planowanymi politykami UE, zamiast funkcjonować w oderwaniu jako doraźna inicjatywa. Sojusz nie może zastępować koniecznych reform prawnych czy działań strategicznych państw, lecz uzupełniać i wzmacniać kluczowe polityki. PIPC podkreśla, że Sojusz będzie wartościowy tylko wtedy, gdy stanie się realnym narzędziem koordynacji działań na szczeblu unijnym (a nie wyłącznie platformą dyskusji). Niezbędne jest zatem zabezpieczenie odpowiednich środków finansowych i ustanowienie jasnych powiązań między Sojuszem a pozostałymi inicjatywami wspierającymi przemysł chemiczny.

PIPC pozostaje gotowa do kontynuowania dialogu o kształcie Sojuszu, dążąc do tego by inicjatywa przyniosła rzeczywiste wsparcie dla polskiego i europejskiego sektora chemicznego.