O sankcjach w ramach prezydencji. Konferencja MSZ z udziałem przedstawicieli PIPC. Nowelizacja polskiej ustawy sankcyjnej

Ochrona rynku to pierwszy filar opracowanego przez Polską Izbę Przemysłu Chemicznego Manifestu Polskiej Chemii, dlatego też temat sankcji, szczególnie w kontekście wojny w Ukrainie i roli, jaką branża chemiczna odgrywa w międzynarodowych łańcuchach dostaw, stanowi istotne zagadnienie dla przedsiębiorstw w Polsce i Europie. W związku z tym przedstawiciele PIPC uczestniczyli w odbywającej się w ramach prezydencji Polski w Radzie UE konferencji “Sanctions circumvention: political and economic challenges”, która odbyła się 25 lutego 2025 r. w Warszawie. Organizatorem spotkania było Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP. Wydarzenie zostało zorganizowane w symbolicznym terminie – dzień po trzeciej rocznicy rozpoczęcia przez Rosję pełnoskalowej agresji na Ukrainę oraz przyjęciu przez Unię Europejską 16. pakietu sankcji. Dodatkowo, konferencja odbyła się na dzień przed wejściem w życie nowelizacji polskiej ustawy sankcyjnej.

Sankcje jako narzędzie geopolityczne i gospodarcze

Spotkanie rozpoczęło się od przemówienia minister Henryki Mościckiej-Dendys, podsekretarz stanu w MSZ, oraz wystąpienia Davida O’Sullivana, Specjalnego Wysłannika UE ds. Sankcji. Podkreślił on kluczowe znaczenie sankcji w kształtowaniu sytuacji geopolitycznej. – Stary świat umiera, a nowy walczy o narodziny: nadszedł czas potworów – powiedział, podczas wydarzenia. Słowa te nawiązywały do dynamicznych zmian na arenie międzynarodowej oraz rosnącej niepewności geopolitycznej.

O’Sullivan zapewnił, że mimo trwających rozmów pokojowych, Unia Europejska nie zaprzestanie nakładania nowych sankcji na Rosję i Białoruś. Przekonywał również o ich skuteczności – według szacunków wpływ sankcji na rosyjską gospodarkę wynosi około 400 miliardów euro. Podkreślił, że sankcje nie tylko osłabiają zdolności przemysłowe Rosji, ale również przyspieszają narastający w niej kryzys finansowy, który może nastąpić już w 2025 r. – rok wcześniej, niż pierwotnie prognozowano. Wskazał także, że sankcje są potężnym narzędziem nacisku w negocjacjach pokojowych, o czym świadczą wielokrotne wezwania rosyjskich przedstawicieli do ich zniesienia.

Podczas konferencji podkreślono, że sankcje nałożone przez Unię Europejską są sześciokrotnie bardziej obciążające dla Rosji i Białorusi niż te wprowadzone przez Stany Zjednoczone. Taka różnica wyraźnie ilustruje determinację UE w dążeniu do ograniczenia zdolności przemysłowych agresora, a także ograniczenia zdolności do prowadzenia wojny.

Omijanie sankcji – kluczowe wyzwanie dla polityki międzynarodowej i biznesu

Konferencja stała się również platformą do dyskusji na temat obchodzenia sankcji oraz metod skutecznego przeciwdziałania tym praktykom. Uczestnicy podkreślili, że omijanie restrykcji staje się coraz bardziej wyrafinowane, a sposoby obejścia sankcji ewoluują. W odpowiedzi na te zagrożenia podkreślono konieczność zwiększenia transparentności w łańcuchach dostaw oraz intensyfikacji działań kontrolnych.

Kluczowym wyzwaniem pozostaje skuteczna koordynacja międzynarodowa oraz konieczność zachowania konsensu przez wszystkie kraje UE, w trakcie ich uzgadniania. Unia Europejska intensyfikuje współpracę z partnerami zagranicznymi, starając się ograniczyć możliwość przenoszenia działalności do krajów trzecich.

Istotnym problemem jest także brak pełnej kontroli nad pośrednikami i dystrybutorami, co sprawia, że część towarów trafia do państw objętych sankcjami za pośrednictwem państw trzecich. Ten sam ale odwrócony mechanizm stosowany jest również do obchodzenia sankcji importowych.

Kluczowym wnioskiem było podkreślenie znaczenia ścisłej współpracy pomiędzy sektorem prywatnym a administracją publiczną w celu skuteczniejszego wykrywania i przeciwdziałania naruszeniom sankcji. Dyskusje skupiały się również na roli przemysłu zarówno w kontekście konieczności dochowania należytej staranności i przeprowadzania pełnego due diligence w łańcuchach dostaw, jak również informowaniu organów o zauważonych na rynku nieprawidłowościach. Wymieniano doświadczenia dotyczące identyfikowania kluczowych sygnałów ostrzegawczych związanych z podejrzeniem obchodzenia sankcji oraz partnerami biznesowymi działającymi w złej wierze.

Nowelizacja polskiej ustawy sankcyjnej

Sankcje są ustalane na poziomie UE, jednak za ich skuteczne wdrażanie odpowiedzialne są państwa członkowskie dlatego warto wspomnieć, że 26 lutego 2025 r. wchodzi w życie nowelizacja polskiej ustawy o przeciwdziałaniu wspieraniu agresji na Ukrainę i ochronie bezpieczeństwa narodowego. Jej celem jest dostosowanie przepisów do unijnych sankcji wobec Rosji i wprowadzenie nowych obowiązków dla eksporterów towarów objętych ograniczeniami UE.

Kluczowe zmiany:

• Nowe oświadczenia eksportowe

Eksporterzy muszą dołączać do zgłoszeń celnych dodatkowe deklaracje, w tym:

• • potwierdzenie, że tranzyt przez Rosję/Białoruś to tylko część trasy,
  • zobowiązanie, że towary nie będą sprzedawane ani składowane w tych krajach,
  • informację o użytkowniku końcowym i miejscu docelowym (poza Rosją i Białorusią).
    Oświadczenia muszą zawierać klauzulę o odpowiedzialności karnej za fałszywe dane.

• Dodatkowe wymagania dokumentacyjne
  • Eksporter musi w ciągu 45 dni dostarczyć dowód odprawy celnej z kraju przeznaczenia – brak tego dokumentu grozi karą do 500 000 PLN i konfiskatą towarów.
  • W przypadku podejrzenia obchodzenia sankcji organy celno-skarbowe mogą żądać dodatkowych dokumentów, np. oświadczenia producenta o zgodnym z prawem przeznaczeniu towarów.

W skutecznej walce z obchodzeniem sankcji kluczowe znaczenie ma współpraca między sektorem publicznym i prywatnym, wymiana informacji oraz wzmocnienie mechanizmów nadzoru i kontroli.

Zaangażowanie PIPC w zagadnienia ochrony rynku

Polska Izba Przemysłu Chemicznego nieustannie monitoruje temat sankcji, ponieważ ich skutki bezpośrednio wpływają na funkcjonowanie przedsiębiorstw sektora chemicznego w Polsce i Europie, a postulaty związane z ochroną rynku są jednym z priorytetów branży chemicznej podczas prezydencji Polski w Radzie UE. Dostosowanie się do dynamicznie zmieniających się regulacji wymaga ścisłej współpracy między administracją publiczną a przedstawicielami przemysłu. PIPC aktywnie uczestniczy w dialogu z decydentami, wspierając przedsiębiorców w adaptacji do nowych przepisów oraz dzieląc się wiedzą na temat aktualnych regulacji.

Działania te stanowią integralną częścią szeroko zakrojonych inicjatyw rzeczniczych Izby, które skupione są m.in. wokół sześciu głównych filarów Manifestu Polskiej Chemii: Ochrony Rynku, Transformacji Energetycznej, Zrównoważonej Chemii, Gospodarki Cyrkularnej, Sprzyjających Regulacji oraz Przyszłości Polskiej Chemii.