Obliczanie śladu węglowego staje się kluczowym elementem strategii firm i indywidualnych działań w walce ze zmianami klimatycznymi. Wraz z rosnącym zaangażowaniem organizacji i indywidualnych osób w minimalizowanie ich wpływu na środowisko, metody pomiaru śladu węglowego nieustannie się rozwijają, zapewniając coraz bardziej precyzyjny obraz emitowanych gazów cieplarnianych. Umiejętne zarządzanie śladem węglowym staje się nieodłączną częścią nowoczesnego podejścia do środowiska naturalnego i odpowiedzialności społecznej. 

 Czym jest ślad węglowy?

Ślad węglowy, rozumiany jako suma emisji gazów cieplarnianych w wyniku działalności przedsiębiorstw, jest obecnie jednym z kluczowych wskaźników wpływu biznesu na środowisko. Obliczanie i efektywne zarządzanie śladem węglowym jest wymagane nie tylko ze względu na przepisy Unii Europejskiej, lecz także z powodu oczekiwań rynku i kwestii wizerunkowych przedsiębiorstwa. Kluczowi interesariusze oraz konsumenci posiadający wysoką świadomość ekologiczną coraz częściej domagają się informacji na temat śladu węglowego firmy przed podjęciem decyzji o współpracy lub nabyciu produktów. Inicjatywy mające na celu ograniczenie emisji są również częścią ogólnie pojętej odpowiedzialności społecznej przedsiębiorstw.

Ślad węglowy wyrażany jest w ekwiwalencie dwutlenku węgla (CO2e), co pozwala na uwzględnienie wpływu różnych gazów cieplarnianych na podstawie ich potencjału globalnego ocieplenia. Do głównych gazów wchodzących w skład śladu węglowego należą: dwutlenek węgla, metan, podtlenek azotu, a także fluorowane gazy cieplarniane. Ślad węglowy można podzielić na dwie główne kategorie:

1. Ślad węglowy bezpośredni (Scope 1): obejmuje emisje bezpośrednio powiązane z działalnością badanego podmiotu, np. spalanie paliw w procesach produkcyjnych, ogrzewanie budynków czy używanie pojazdów firmowych.
2. Ślad węglowy pośredni, tzn:

• Scope 2: Emisje związane z produkcją zakupionej energii elektrycznej, ciepła czy pary wodnej wykorzystywanej przez organizację;
• Scope 3: Inne emisje pośrednie, np. związane z łańcuchem dostaw surowców, transportem towarów, wykorzystaniem sprzedanych produktów, odpadami i recyklingiem.

Rozumienie i odpowiedzialne zarządzanie śladem węglowym organizacji jest kluczowe dla działań związanych z dekarbonizacją i zrównoważonym rozwojem, ponieważ pozwala na podejmowanie świadomych decyzji mających na celu minimalizację negatywnego wpływu na klimat. Firmy mogą wykorzystać te informacje do planowania i wdrażania strategii ograniczających emisje CO2, takich jak efektywność energetyczna, wykorzystanie energii odnawialnej, optymalizacja procesów produkcyjnych, zrównoważone zarządzanie łańcuchem dostaw oraz promowanie niskoemisyjnych produktów i usług.

Emisja gazów cieplarnianych w ujęciu globalnym i unijnym

Wprowadzanie regulacji prawnych stanowi pierwszy krok na drodze wysiłków podejmowanych, by zmniejszyć ślad węglowy. Legislacja ta obejmuje szeroki zakres działań, od międzynarodowych porozumień po lokalne przepisy i inicjatywy, mające na celu ograniczenie globalnego ocieplenia poprzez zmniejszenie emisji szkodliwych gazów.

Porozumienie paryskie z 2015 roku – międzynarodowy traktat klimatyczny, będący przejawem współpracy państw z całego świata – zawiera plan działań mających ograniczyć zmiany klimatyczne. Jednym z długoterminowych celów jest ograniczenie globalnego ocieplenia do poniżej 2 stopni Celsjusza względem czasów przedindustrialnych, dążąc do ograniczenia wzrostu temperatury do 1,5 stopnia Celsjusza.

Unia Europejska jest liderem w dziedzinie działań na rzecz klimatu i ma ambitne cele dotyczące redukcji emisji gazów cieplarnianych. Pakiet klimatyczno-energetyczny UE na 2020 rok, zaktualizowany następnie przez Europejski Zielony Ład, zakłada znaczące ograniczenia emisji gazów cieplarnianych, zwiększenie udziału energii odnawialnej w konsumpcji energii oraz poprawę efektywności energetycznej. Cele te zostały jeszcze bardziej zaostrzone, a UE zobowiązała się do osiągnięcia neutralności klimatycznej do 2050 roku, co oznacza, że emisje netto gazów cieplarnianych (po odliczeniu absorpcji, np. przez lasy) mają być równoważone do tego czasu. Aby to osiągnąć, Unia Europejska wprowadza różnorodne mechanizmy regulacyjne, takie jak system handlu uprawnieniami do emisji CO2 (EU ETS), regulacje dotyczące standardów emisji dla nowych samochodów, inwestycje w zieloną energię oraz wsparcie dla innowacji i technologii niskoemisyjnych.

Legislacja unijna: Dyrektywa CSRD i zmiany w raportowaniu ESG

Jednym z przykładów troski o środowisko na poziomie UE jest przyjęta w grudniu 2022 roku Dyrektywa CSRD (Corporate Sustainability Reporting Directive), która ma na celu zwiększenie przejrzystości raportowania informacji związanych ze zrównoważonym rozwojem przez przedsiębiorstwa. Zastępuje ona i rozszerza poprzednią Dyrektywę w sprawie Raportowania Niefinansowego (NFRD), wprowadzając bardziej rygorystyczne wymogi dotyczące raportowania środowiskowego, społecznego i związanych z zarządzaniem (ESG) aspektów działalności korporacyjnej. Dyrektywa CSRD ma zasięg obejmujący w przybliżeniu 50 000 przedsiębiorstw notowanych na giełdach w Unii Europejskiej oraz tych, które prowadzą w UE istotną działalność, bez względu na ich kraj rejestracji. Zgodnie z tymi przepisami, wymienione firmy są zobowiązane do dostarczania bardziej szczegółowych informacji o swoich działaniach związanych ze zrównoważonym rozwojem niż dotychczas wymagało to jakiekolwiek inne ustawodawstwo. Obowiązek ten wszedł w życie wraz z rozpoczęciem roku finansowego 2024. W bieżącym roku, do raportowania ESG zobligowane będą wyłącznie największe przedsiębiorstwa, które wcześniej podlegały pod Dyrektywę dotyczącą Raportowania Niefinansowego (NFRD). W kolejnych latach jednak, zakres ten zostanie poszerzony także na inne podmioty, w tym na małe i średnie przedsiębiorstwa (MŚP).

Zarządzanie śladem węglowym w branży chemicznej

Branża chemiczna sukcesywnie, od wielu lat prowadzi działania mające ograniczyć jej wpływ na środowisko. Monitorowanie i odpowiedzialne zarządzanie śladem węglowym stanowi szczególnie duże wyzwanie dla wysoce emisyjnego przemysłu chemicznego. Pomimo trudności i dużych kosztów związanych z „zieloną transformacją”, proekologiczny trend wśród przedsiębiorstw sektora chemicznego jest wyraźnie widoczny.

29 lutego 2024 r. Polska Izba Przemysłu Chemicznego wraz z Partnerami – Atos Poland i BASF Polska – zorganizowała webinar pt. „Ślad węglowy w branży chemicznej w praktyce”.  Podczas spotkania zaprezentowane zostało działanie nowoczesnego kalkulatora do liczenia śladu węglowego – SCOTT. Narzędzie to stanowi przełom w precyzyjnym mierzeniu i zarządzaniu emisjami CO2, co otwiera nowe możliwości dla przedsiębiorstw chemicznych w zakresie realizacji celów środowiskowych. Prelegenci wyjaśniali, jak skutecznie obliczyć ślad węglowy produktu chemicznego za pomocą certyfikowanego, skalowalnego, elastycznego narzędzia, uwzględniającego specyfikę produkcji w szeroko rozumianym przemyśle chemicznym i kosmetycznym.

– Mniej więcej dwa lata temu na TECHCO Forum opowiadaliśmy uczestnikom o SCOTT’cie, czyli o narzędziu do liczenia śladu węglowego. Powiedzieliśmy sobie, że następnym razem, kiedy będziemy występować przed Członkami Polskiej Izby Przemysłu Chemicznego oraz klientami BASF Polska, będziemy to robić trójstronnie, to znaczy z udziałem BASF czyli twórcy narzędzia, firmy IT czyli Atos, która to narzędzie może wdrażać oraz klienta. Można powiedzieć, że marzenia się spełniają, bo dziś gościmy przedstawicielkę Klienta, firmy Trinseo – powiedziała Agnieszka Łyczak-Szymczyk, Sustainability Manager, BASF Polska, rozpoczynając webinar. I dodała: W ubiegłym roku w BASF uruchomiliśmy program Razem dla Planety. To program, do którego zaprosiliśmy naszych klientów, prosząc, by podzielili się swoimi dobrymi praktykami i projektami, które realizowane są w ich firmach w kontekście ochrony klimatu i zrównoważonego rozwoju. W wyniku rozmów z klientami okazało się, że istnieje duża potrzeba, żebyśmy przedstawili swoje narzędzie (SCOTT – przyp. red.) i podzielili się naszymi doświadczeniami w kontekście liczenia śladu węglowego produktu. I to właśnie dzisiaj robimy.

Jak wcześniej wspomniano, w związku z przyjętą Dyrektywą CSRD, największe przedsiębiorstwa z różnych sektorów, w tym przemysłu chemicznego, będą po raz pierwszy – za rok 2024 – zobligowane, aby przedstawiać w swoim sprawozdaniu z działalności informacje na temat: kwestii środowiskowych, społecznych i praw człowieka oraz ładu korporacyjnego. Rok później pierwsze raporty przedstawią pozostałe duże jednostki. Małe i średnie spółki giełdowe złożą po raz pierwszy raporty za rok obrotowy 2026. Jednakże już teraz, małe i średnie przedsiębiorstwa MŚP, będące istotnymi elementami szerszych łańcuchów dostaw, również mogą znaleźć się pod presją ze strony swoich większych kontrahentów. Z uwagi na emisje w ramach Zakresu 3 Protokołu GHG (Greenhouse Gas Protocol), które obejmują wszystkie inne pośrednie emisje powstające w łańcuchu wartości firmy, MŚP mogą być zobowiązane do udostępniania danych dotyczących ich śladu węglowego i działań na rzecz zrównoważonego rozwoju.

Jak zauważył Marcin Przygudzki, Koordynator Pionu Projektów i Komunikacji, Senior Ekspert z Polskiej Izby Przemysłu Chemicznego, samo raportowanie nie dotyczy wyłącznie działalności konkretnego przedsiębiorstwa, ale szerszego łańcucha wartości. Z punktu widzenia biznesowego, jeśli dane przedsiębiorstwo liczy ślad węglowy, może to wpływać na jego konkurencyjność i postrzeganie przez rynek.

Nowoczesne metody obliczania śladu węglowego przez firmy chemiczne

Ślad węglowy w branży chemicznej odgrywa znaczącą rolę w skali globalnej ze względu na energochłonność i intensywność procesów produkcyjnych charakterystycznych dla tego sektora. Branża chemiczna jest jednym z kluczowych graczy w gospodarce światowej, produkując szeroki zakres materiałów i substancji niezbędnych w wielu sektorach, od rolnictwa po elektronikę. Jednakże jej działalność wiąże się z emisją znacznych ilości gazów cieplarnianych, co przyczynia się do globalnego ocieplenia i zmian klimatu.

Nic więc dziwnego, że firmy chemiczne, poszukują nowoczesnych i efektywnych metod obliczania śladu węglowego, aby precyzyjniej mierzyć i zarządzać swoim wpływem na środowisko.

 – W skali globalnej widzimy gwałtowny i zażarty wyścig o dominację w nisko i zeroemisyjnych technologiach, które są dzisiaj kluczowym czynnikiem wzrostu wielu gospodarek. Niezależnie od wzniosłych deklaracji (…), weszliśmy w fazę, gdzie ochrona klimatu to po prostu biznes, a polityka klimatyczna jest jednym z narzędzi kształtowania nowego światowego ładu ekonomicznego – powiedział Tomasz Radomski, CEO & Head of Sales, Atos Poland.

Jak stwierdził, firmy Atos i BASF wypracowały narzędzie zgodne ze wszystkimi standardami, służące do liczenia emisji gazów cieplarnianych. BASF dostarczył firmie Atos certyfikowaną technologię obliczania śladu węglowego produktów, natomiast Atos, jako firma IT, rozwija i dystrybuuje platformę oprogramowania opartą na tej metodologii. Takie połączenie daje ogromne możliwości zautomatyzowania procesu dla prawidłowego wyliczenia śladu węglowego każdego produktu chemicznego.

Jedna z największych firm chemicznych na świecie – BASF – stawia za cel utrzymanie stałego poziomu emisji związanych z produkcją do 2030 r., bez uszczerbku dla dynamiki rozwoju przedsiębiorstwa. BASF wylicza ślad węglowy od 2007 roku i jest pierwszą firmą chemiczną prezentującą transparentne dane o emisji dla całego asortymentu około 45 000 produktów. Do precyzyjnego obliczania śladu węglowego, BASF wykorzystuje nowoczesny kalkulator o nazwie SCOTT. Narzędzie to stanowi przełom w precyzyjnym mierzeniu i zarządzaniu emisjami CO2.

– Z naszymi Partnerami Atos i Trinseo prezentujemy, w jaki sposób firma chemiczna może uzyskać transparentność w zakresie wpływu swoich produktów na klimat i przygotować się do zrównoważonej transformacji. (…) Przemysł chemiczny jest pionierem w tym zakresie. Potrzebujemy dokładnego narzędzia, dzięki któremu możemy precyzyjnie wyliczyć ślad węglowy dla całego portfolio produktów. Takim rozwiązaniem jest właśnie SCOTT. Kalkulator został opracowany już cztery lata temu i jest w pełni wykorzystywany w BASF. Dzięki niemu, w czasie krótszym niż godzina możemy policzyć ślad węglowy dla wszystkich 45 tys. produktów firmy BASF. Dla porównania, przed wprowadzeniem SCOTT, byliśmy w stanie obliczać ślad węglowy tylko kilku produktów na tydzień – wyjaśnił Alessandro Pistillo, Strategy Director in the Corporate Development Department z firmy BASF.

Szczegóły dotyczące sposobu funkcjonowania kalkulatora SCOTT, jego możliwości, a także sposobów wdrożenia narzędzia w firmach produkcyjnych przedstawione zostały przez Nilsa Pohlmanna, Business Developer & Business Owner PCF Platform i Michelle Dürksen, Head of Ecoact DACH z firmy Atos.

– Narzędzie zostało zaprojektowane specjalnie dla przemysłu chemicznego. Jest to technologia certyfikowana i zgodna z normami ISO. Z powodu szerokiej gamy oferowanych produktów, sektor chemiczny i procesowy napotyka wyjątkowo trudne zadanie dokładnego określenia swojego śladu węglowego. Tu właśnie pojawia się nasza rola. Oferujemy pełne zaangażowanie w obszarze umożliwienia automatycznego ustalania śladu węglowego dla każdego pojedynczego produktu – zapewnił Nils Pohlmann. Po czym kontynuował: Najważniejsze korzyści wynikające z platformy PCF (Product Carbon Footprint), zasilanej przez kalkulator SCOTT to: możliwość obliczania tysięcy wyników PCF jednocześnie, opcja dostosowania poziomu automatyzacji do preferencji użytkownika poprzez przyłączenie dowolnej liczby systemów źródłowych, a także najwyższe bezpieczeństwo danych.

– Razem z Atos, Ecoact i naszymi współpracownikami budujemy wyjątkowy system wsparcia dla przedsiębiorstw, szczególnie z sektora chemicznego i procesowego, w celu umożliwienia im automatycznego obliczania śladu węglowego ich produktów. Dążenie do wiarygodności oraz precyzji stanowi dla nas kluczowe wartości. Nowoczesne i rozbudowane narzędzie SCOTT daje olbrzymie spektrum możliwości w procesie precyzyjnego obliczania śladu węglowego – stwierdziła Michelle Dürksen.

Temat obliczania śladu węglowego z punktu widzenia klienta biznesowego przybliżony został przez Leticię Rodríguez Basset, Global Circular Tools Specialist z firmy Trinseo. Ekspertka opowiedziała, jak wygląda ograniczenie emisji w praktyce, opierając się na doświadczeniach swojego przedsiębiorstwa.

– Trinseo to firma chemiczna posiadająca 24 zakłady produkcyjne na świecie, zatrudniająca 3400 pracowników. W 2020 roku podjęliśmy ambitne, mierzalne i realne do osiągnięcia długoterminowe wyzwanie, mające na celu osiągnięcie zrównoważoności. Jako firma wyznaczyliśmy 15 celów w następujących 5 kategoriach: zmiany klimatyczne, odpowiedzialność dostaw, zrównoważona siła robocza, zrównoważone portfolio produktowe oraz odpowiedzialność działań. Chcemy być globalnym liderem w produkcji zrównoważonych rozwiązań materiałowych. Staramy się znaleźć kolejne rozwiązania, które wspomogą nas w szybszym osiąganiu celów dekarbonizacji. Cyfrowa transformacja jest jednym z głównych czynników umożliwiających ten proces – zadeklarowała przedstawicielka Trinseo.

Webinar spotkał się z dużym zainteresowaniem odbiorców co podkreśla znaczenie i aktualność poruszanej problematyki. Wysoka frekwencja i zaangażowanie uczestników świadczą o rosnącym zainteresowaniu i potrzebie dyskusji na temat zarządzania śladem węglowym. Obliczanie śladu węglowego nabiera coraz większego znaczenia i aktualności, zwłaszcza w kontekście wejścia w życie Dyrektywy CSRD. W dobie rosnącej świadomości ekologicznej, dokładna analiza cyklu życia produktu i obserwacja emisji gazów cieplarnianych staje się nie tylko narzędziem do oceny wpływu działań ludzkich na klimat, ale także kluczowym elementem w projektowaniu skutecznych strategii redukcji tych emisji.

Projekt Chemia 4.0

29 lutego 2024 r. na platformie Zoom Webinar odbył się webinar pt. „Ślad węglowy w branży chemicznej w praktyce”.  Warsztat zorganizowany został przez Polską Izbę Przemysłu Chemicznego we współpracy z Partnerami – Atos Poland i BASF Polska. W wydarzeniu udział wzięli Alessandro Pistillo, Strategy Director in the Corporate Development Department, BASF; Michelle Dürksen, Head of Ecoact DACH; Nils Pohlmann, Business Developer & Business Owner PCF Platform oraz Leticia Rodríguez Basset, Global Circular Tools Specialist, Trinseo. Spotkanie poprowadzili Agnieszka Łyczak-Szymczyk, Sustainability Manager, BASF Polska i Marcin Przygudzki, Koordynator Pionu Projektów i Komunikacji, Senior Ekspert, Polska Izba Przemysłu Chemicznego.

Wydarzenie odbyło się pod patronatem Projektu PIPC – Chemia 4.0. Jest to autorski projekt Polskiej Izby Przemysłu Chemicznego, będący odpowiedzią na zmiany i nowe kierunki rozwoju wynikające z wdrażania rozwiązań czwartej rewolucji przemysłowej.

Cały projekt jako pierwszy w Polsce stworzy platformę łączącą wytwórców, dostawców i odbiorców produktów i usług. Będzie okazją do budowy sieci kontaktów opartych o wspólne wartości, komplementarne potrzeby oraz ułatwi ich współdziałanie. Wymiana doświadczeń praktyków z obszarów technicznych, które są istotnym elementem wpływającym na funkcjonowanie i rozwój Polskiej Chemii jest jednym z ważniejszych wyzwań rozwojowych stojących przed całym sektorem.