Pierwsze spojrzenie Ekspertów PIPC na Clean Industrial Deal. Co czeka przemysł chemiczny?

26 lutego 2025 r. Komisja Europejska opublikowała długo wyczekiwany przez europejski przemysł Clean Industrial Deal. Celem proponowanej strategii jest wsparcie konkurencyjności unijnego przemysłu przy jednoczesnym ograniczaniu emisji dwutlenku węgla. Dokument był omawiany na spotkaniu z udziałem Ursuli von der Leyen w Antwerpii. Polską branżę chemiczną podczas wydarzenia reprezentował dr inż. Tomasz Zieliński, Prezes Zarządu Polskiej Izby Przemysłu Chemicznego.

W założeniach Clean Industrial Deal położono nacisk głównie na dwa ściśle powiązane ze sobą sektory, tj. energochłonne gałęzie przemysłu, które wymagają pilnego wsparcia, aby sprostać wysokim kosztom energii, nieuczciwej globalnej konkurencji i złożonym regulacjom, które stanowią wyzwanie dla ich konkurencyjności oraz sektor czystych technologii, który jest kluczowym czynnikiem umożliwiającym transformację przemysłową, konkurencyjność i dekarbonizację.

– Jako Polska Izba Przemysłu Chemicznego z umiarkowanym optymizmem przyjmujemy inicjatywę Clean Industrial Deal, ponieważ cały europejski przemysł potrzebuje realnego i konkretnego wsparcia, zarówno ze strony Komisji Europejskiej, jak i państw członkowskich, w zakresie odbudowy konkurencyjności. Choć dostrzegamy pozytywne aspekty nowej strategii, zwłaszcza w kontekście wsparcia dla przemysłów energochłonnych, wydaje się że zaprezentowane rozwiązania stanowią raczej nieznaczną korektę unijnego kursu, która w obliczu bardzo dynamicznej sytuacji geopolitycznej może być niewystarczająca dla utrzymania konkurencyjności przemysłu chemicznego. Sama Polska Chemia to obecnie prawie 13 000 firm i ponad 340 000 miejsc pracy – to my jesteśmy „przemysłem przemysłów”. Przemysł chemiczny od zawsze słynął z innowacyjności, nowych technologii i tworzenia miejsc pracy. Nadal chcemy się rozwijać i inwestować – tu, w Europie. Do tego potrzebujemy jednak wsparcia w transformacji. Doceniamy zapowiedzi wsparcia dla energochłonnych gałęzi przemysłu czy też zapowiedź specjalnego Pakietu dla Przemysłu Chemicznego, który ma zostać ogłoszony pod koniec roku. Jednak w obliczu obecnych uwarunkowań geopolitycznych, regulacyjnych i środowiskowych, świat nam ucieka, dlatego potrzebujemy stanowczych i pilnych działań, a nie kolejnych strategii i zapowiedzi – skomentował Prezes Zarządu PIPC, dr inż. Tomasz Zieliński.

Poniżej prezentujemy przygotowaną przez ekspertów PIPC pierwszą analizę założeń Clean Industrial Deal, szczególnie tych, które mogą mieć istotny wpływ na branżę chemiczną w Polsce. Trwa opracowywanie szczegółowego stanowiska polskiego przemysłu chemicznego ws. Clean industrial Deal, które przygotowuje PIPC wraz z Członkami.

Tania energia

Dostęp do przystępnej cenowo energii został wskazany jako kamień węgielny Clean Industrial Deal. 26 lutego 2025 r. został także opublikowany Action plan on affordable Energy (Plan działania na rzecz przystępnej cenowo energii). W Planie działań trzy inicjatywy przewodnie są szczególnie istotne dla przemysłu chemicznego:

• obniżenie rachunków za energię – Plan zakłada wprowadzenie gwarancji dla umów zakupu energii odnawialnej oraz wsparcie dla modernizacji sieci energetycznych,
• przyspieszenie wdrażania czystej energii i elektryfikacji z ukończonymi połączeniami międzysystemowymi i sieciami, a także czystą produkcją,
• zapewnienie dobrze funkcjonujących rynków gazu.

Komisja wraz z Europejskim Bankiem Inwestycyjnym uruchomiła program pilotażowy dla korporacyjnych umów zakupu energii na kwotę orientacyjną 500 mln EUR. W ramach tego pilotażu EBI będzie udzielać kontrgwarancji na część umów PPA zawieranych przez przedsiębiorstwa na potrzeby długoterminowego zakupu nowej generacji energii odnawialnej. Zdaniem KE państwa członkowskie powinny również obniżyć podatki od energii elektrycznej do ustawowych progów minimalnych i zlikwidować opłaty finansujące polityki niezwiązane z energią. W związku z tym Komisja wyda zalecenia dotyczące opodatkowania energii i poprze przyjęcie dyrektywy w sprawie opodatkowania energii. Należy jednak zauważyć, że choć zmniejszenie podatków jest krokiem w dobrą stronę, przenoszenie ciężaru finansowania transformacji na budżety krajowe może nie być najlepszym rozwiązaniem. Nie wszystkie państwa członkowskie mają bowiem równie duże możliwości fiskalne, a konieczność samodzielnego finansowania wsparcia dla przemysłu może doprowadzić do dalszego pogłębiania różnic między bogatszymi i mniej zamożnymi krajami Unii.

Komisja Europejska zapowiedziała również Europejski Pakiet Sieciowy, który ma uprościć transeuropejskie sieci energetyczne, zapewnić transgraniczne zintegrowane planowanie i realizację projektów, zwłaszcza w zakresie połączeń międzysystemowych, usprawnić wydawanie pozwoleń i planowanie sieci dystrybucyjnej, a także zwiększyć dekarbonizację oraz przejrzystość potrzeb w zakresie dostaw produkcyjnych.

Autorzy dokumentu podkreślają, że długotrwałe procedury wydawania pozwoleń stanowią również poważny problem dla energochłonnych gałęzi przemysłu, które chcą się zelektryfikować. W związku z tym w nadchodzącym Industrial Decarbonisation Accelerator Act (Akt ws. przyspieszenia dekarbonizacji przemysłu) KE zaproponuje konkretne środki mające na celu usunięcie wąskich gardeł związanych z pozwoleniami w zakresie energii i dekarbonizacji przemysłu. Środki te będą opierać się na doświadczeniu zdobytym dzięki rozporządzeniu nadzwyczajnemu w sprawie pozwoleń, dyrektywie RED, rozporządzeniu o transeuropejskich sieciach energetycznych (TEN-E), ustawie o surowcach krytycznych i Net Zero Industry Act (Akt ws. przemysłu neutralnego emisyjnie). Mają zostać również wprowadzone kryteria w zakresie odporności i zrównoważonego rozwoju, w celu zwiększenia popytu na czyste i ekologiczne produkty wytwarzane w UE oraz dobrowolne oznakowanie dotyczące zawartości dwutlenku węgla w produktach przemysłowych, oparte na prostej metodologii z wykorzystaniem danych ETS i spójne z trwającą rewizją metodologii CBAM.

Celem Komisji w zakresie energii jest wzrost wskaźnika elektryfikacji całej gospodarki do 32% w 2030 r. z obecnych 23% oraz instalacja 100GW mocy OZE rocznie w okresie do 2030 r.

Przyszłość wodoru

Wodór został wskazany w Clean Industrial Deal jako pełniący kluczową rolę w dekarbonizacji systemu energetycznego UE, w szczególności w sektorach trudnych do ograniczenia emisyjności, w których elektryfikacja nie jest jeszcze realną opcją. Komisja ma zatem przyjąć jak najszybciej Delegated Act on low carbon hydrogen (Akt delegowany w sprawie niskoemisyjnego wodoru), aby wyjaśnić zasady produkcji niskoemisyjnego wodoru w pragmatyczny sposób, zapewniając pewność inwestorom. Aby przygotować przegląd aktu delegowanego w sprawie paliw RFNBO, Komisja ma rozpocząć prace nad oceną skuteczności ram dotyczących wodoru i zidentyfikowaniem ewentualnych barier w zwiększaniu skali stosowania wodoru odnawialnego. Aby zmniejszyć ryzyko i przyspieszyć wdrażanie produkcji wodoru w UE, Komisja uruchomi trzecie zaproszenie w ramach Banku Wodoru w III kw. 2025 r. z budżetem w wysokości do 1 mld EUR.

Liderzy cyrkularności

Ambitnym celem Clean Industrial Deal jest także uczynienie Europy liderem w dziedzinie gospodarki o obiegu zamkniętym. W tym celu w 2026 r. Komisja przyjmie Circular economy act (Akt o gospodarce o obiegu zamkniętym), który ma umożliwić swobodny przepływ produktów o obiegu zamkniętym, surowców wtórnych i odpadów, zwiększyć podaż wysokiej jakości recyklatów oraz pobudzić popyt na materiały wtórne i produkty o obiegu zamkniętym, jednocześnie obniżając koszty surowców. Akt ten ma uzupełniać i ułatwiać wdrażanie rozporządzenia ws. ekoprojektowania zrównoważonych produktów (ESPR). Komisja Europejska podkreśliła, że cyrkularność jest kluczowa do maksymalizacji ograniczenia zużycia surowców w UE, redukcji zależności od innych krajów i budowy odporności.

Ponadto, w związku kondycją europejskiego przemysłu recyklingu baterii, oraz sytuacją niedoboru czarnej masy, która jest eksportowana do krajów trzecich pomimo jej znaczenia ekonomicznego i środowiskowego, Komisja przyjmie konkretne środki dotyczące czarnej masy. 

Deregulacje i wsparcie dla przedsiębiorców

W ramach ułatwień w zakresie pomocy państwa Komisja zaproponowała złagodzenie przepisów dotyczących pomocy publicznej, co ma to umożliwić łatwiejszy dostęp do wsparcia finansowego dla projektów redukujących emisje. Firmy będą mogły skorzystać z ulg podatkowych na inwestycje w czysty przemysł oraz przyspieszonej amortyzacji aktywów związanych z zielonymi technologiami. Nowe ramy pomocy państwa na rzecz czystego przemysłu (Clean Industry State Aid Framework) mają zapewnieć państwom członkowskim dłuższy horyzont planowania wynoszący 5 lat, a przedsiębiorstwom większą przewidywalność inwestycji w przypadku projektów przyczyniających się do realizacji celów Clean Industrial Deal. Oprócz nowych ram pomocy państwa, Komisja zapowiedziała również  uproszczenie istniejących zasad pomocy państwa, w tym przegląd rozporządzenia GBER.

W ramach deregulacji unijnej legislacji Komisja zapowiedziała znaczne uproszczenie CBAM, aby zmniejszyć obciążenia administracyjne dla przemysłu i jego łańcuchów dostaw, a jednocześnie nadal zachęcać do globalnego ustalania cen emisji dwutlenku węgla. W drugiej połowie 2025 r. Komisja ma przedstawić również kompleksowy raport z przeglądu CBAM. Oceni on rozszerzenie mechanizmu na inne sektory EU ETS i produkty niższego szczebla, a także emisje pośrednie. W sprawozdaniu ma zostać określona strategia mająca na celu przeciwdziałanie ewentualnym zagrożeniom związanym z obchodzeniem przepisów. Przy tej okazji Komisja chce zbadać również, jak pomóc eksporterom produktów objętych CBAM. Po tym przeglądzie w pierwszej połowie 2026 r. ma zostać przedstawiony wniosek ustawodawczy.

Do stycznia 2026 r. Komisja przyjmie także wytyczne dotyczące kluczowych koncepcji leżących u podstaw rozporządzenia w sprawie subsydiów zagranicznych, takie jak sposób, w jaki Komisja będzie oceniać zakłócające skutki subsydiów zagranicznych. Wytyczne wyjaśnią również, w jakich okolicznościach Komisja może podjąć decyzję o rozpatrzeniu fuzji na podstawie przepisów dotyczących subsydiów zagranicznych, które nie spełniają progów, ale stwarzają ryzyko dla równych warunków działania na jednolitym rynku.

Uniezależnienie od dostaw surowców

Clean Industrial Deal zwraca też uwagę na kwestie dostępu do surowców krytycznych. Aby zapewnić dostęp do kluczowych surowców niezbędnych do przeprowadzenia podwójnej transformacji, w przypadku których UE jest silnie uzależniona od ograniczonej liczby dostawców z państw trzecich, Komisja nada priorytet wdrożeniu Critical Raw Materials Act (Europejski Akt ws. Surowców Krytycznych). Będzie to obejmować uznanie pierwszej listy projektów strategicznych w marcu 2025 r. w celu zapewnienia dywersyfikacji dostaw w całym łańcuchu wartości, a także ułatwienia dostępu do publicznego i prywatnego wsparcia finansowego dla tych projektów. Ponadto Komisja utworzy specjalne Centrum Surowców Krytycznych UE, którego zadaniem będzie wspólny zakup surowców w imieniu zainteresowanych firm.

Finansowanie dekarbonizacji

Dekarbonizacja gospodarki wymaga ogromnych inwestycji. W komunikacie Clean Industrial Deal czytamy, że UE musi zwiększyć swoje roczne inwestycje w energię, innowacje przemysłowe oraz skalowanie i system transportowy o około 480 mld EUR w porównaniu z poprzednią dekadą.

Komisja Europejska zapowiedziała, że kolejne Wieloletnie Ramy Finansowe (WRF) będą jednym z kluczowych czynników umożliwiających transformację. Planowany Europejski Fundusz Konkurencyjności ma oferować wsparcie dla innowacyjnego przemysłu na rzecz zrównoważonych inwestycji w kolejnych WRF oraz uproszczony dostęp do funduszy UE w ramach jednego punktu kontaktowego.

Komisja przyjmie również strategię w sprawie unii oszczędności i inwestycji, aby umożliwić mobilizację kapitału na inwestycje prywatne. Celem jest uczynienie Europy wiodącym miejscem inwestycji w dekarbonizację przemysłu i czyste technologie.

Z uwagi na to, że przemysł już teraz wymaga natychmiastowego dostępu do kapitału, Clean Industrial Deal zmobilizuje ponad 100 mld EUR w celu poprawy uzasadnienia biznesowego dla czystej produkcji w UE, w tym dodatkowy 1 mld EUR w gwarancjach w ramach obecnych WRF.

Uproszczenie procedur i rozszerzenie dopuszczalnego wsparcia dla technologii niskoemisyjnych może znacząco przyspieszyć inwestycje, ale należy zaznaczyć, że bez odpowiednich mechanizmów wyrównawczych grozi to dalszym zwiększeniem przewagi gospodarczej bogatszych państw, które mają większe możliwości subsydiowania swojego przemysłu. Brak jasnych zasad dotyczących wyrównania poziomu wsparcia w całej UE może prowadzić do wewnętrznej konkurencji, w której firmy z krajów takich jak Niemcy czy Francja będą w stanie przyciągać inwestycje dzięki większym subsydiom, osłabiając tym samym konkurencyjność przemysłu np. w Polsce. Kluczowe będzie więc zapewnienie, aby dostęp do nowych funduszy był sprawiedliwie dystrybuowany i uwzględniał specyfikę mniej zamożnych regionów oraz różnice w miksie energetycznym.

Antwerpia 2.0

Przemysły europejskie stoją przed historycznymi wyzwaniami: spadający popyt, wstrzymane inwestycje, zmniejszona zdolność produkcyjna i ceny gazu w UE 4-5 razy wyższe niż u konkurentów. W latach 2023-2024 produkcja przemysłowa Europy – sektor zatrudniający ponad 31 milionów ludzi – spadła o kolejne 2,6%. Dla przemysłu chemicznego – przemysłu przemysłów – ostatnie badanie Cefic podkreśliło powagę sytuacji, z ponad 11 milionami ton zdolności produkcyjnej ogłoszonymi do zamknięcia w latach 2023-2024, co dotknęło 21 głównych zakładów.

Aby przezwyciężyć te wyzwania, w lutym 2024 roku 73 liderów biznesu przedstawiło Deklarację Antwerpską Przewodniczącej Komisji Europejskiej, Ursuli von der Leyen i byłemu premierowi Belgii, Alexandrowi De Croo. Deklaracja Antwerpska zawiera 10 konkretnych działań mających na celu przywrócenie rentowności inwestycji, wdrożenie europejskich ambicji zrównoważonego rozwoju i ochronę jakościowych miejsc pracy w Europie. Obecnie podpisało ją ponad 1300 sygnatariuszy.

26 lutego 2025 r., rok po podpisaniu deklaracji przedstawiciele biznesu ponownie spotkali się w Antwerpii, aby wspólnie z Ursulą von der Leyen omówić propozycje Komisji Europejskiej przedstawione w Clean Industrail Deal.

Polska Izba Przemysłu Chemicznego szczegółowo analizuje dokument i opracowuje wraz z Członkami Izby wspólne stanowisko polskiego przemysłu chemicznego ws. Clean Industrial Deal. Dokument zostanie opublikowany wkrótce.

Zapoznaj się z całością Clean Industrial Deal.

Przejdź do infografiki Komisji Europejskiej dot. Clean Industrial Deal.